YGS- SÖZCÜK TÜRLERİ- SIFATLAR

SIFATLAR (ÖN AD)

Varlıkları daha iyi anlatabilmek için bazen daha tanıtıcı sözcükler kullanırız. Bu sözcükler isimlerin önüne gelerek onları renk, şekil, durum, sayı vb. yönlerden niteleyen ve belirten sözcüklerdir.

 Bu akşam eski bir arkadaşımla masmavi denizi seyrettik.

 Sıfatlar niteleme ve belirtme sıfatları olarak ikiye ayrılır.

Sıfat Çeşitleri (Türleri)

1. Niteleme Sıfatları

Varlıkların durumlarını, biçimlerini, özelliklerini, renklerini kısaca nasıl olduklarını bildiren sözcüklerdir.

İsimlere sorulan “Nasıl?” sorusunun cevabıdır.

 Çalışkan öğrenci sınavda birinci oldu.

Cümlesindeki “çalışkan” sözcüğü, “öğrenci”nin özelliğini belirtmektedir. Bu cümlede “öğrenci” ismine “nasıl?” sorusunu sorduğumuzda “çalışkan” cevabını almaktayız. Dolayısıyla “çalışkan” sözcüğü niteleme sıfatıdır.

 Gökyüzünü aniden kara bulutlar kaplamıştı.

Bu cümlede “kara” sözcüğü, önüne geldiği ismin nasıl olduğunu gösterdiği için niteleme sıfatıdır.

 Yolun kenarı, kurumuş yapraklarla doluydu.

NOT: Özel isimlerle birlikte kullanılan akrabalık, meslek, saygı unvanları da niteleme sıfatıdır.

 Aslı Yenge, Doktor Mehmet, Süleyman Bey

2. Belirtme Sıfatları

Varlıkları işaret, sayı, yer, belgisizlik ve soru gibi yönlerden belirten sözcüklerdir. Belirtme sıfatları dörde ayrılır.

2.1. İşaret Sıfatları

Varlıkları işaret yoluyla belirten sıfatlardır. İşaret sıfatları, isimlere sorulan “Hangi?” sorusuna cevap verir.

 Bu kitabı senin için aldım.

Yukarıdaki cümlede bulunan “bu” sözcüğü işaret sıfatıdır. “kitap” sözcüğüne “hangi?” sorusunu sorduğumuzda “bu” yanıtını alıyoruz. Bu yüzden “bu sözcüğü işaret sıfatıdır.

 Arkadaşlarım öteki otobüse binmiş.

UYARI: İşaret sıfatları mutlaka isim soylu bir sözcüğü etkilemelidir ve ek almamalıdır, yoksa bu sözcükler sıfat olmaktan çıkar.

 O araba benim değil.

İşaret sıfatı

 O benim değil.

İşaret zamiri

Bu cümlelerin birincisinde “o” sözcüğü “araba” adını belirttiği için işaret sıfatı; ikinci cümledeki “o” sözcüğü ise bir varlığı karşıladığı için zamirdir.

2.2. Sayı Sıfatları

Varlıkları sayı yoluyla belirten sıfatlardır. Sayı sıfatları dörde ayrılır:

2.2.1. Asıl Sayı Sıfatları

Bir ismi tam sayı olarak belirtir. İsme sorulan “kaç?” sorusuyla bulunur.

 Her akşam on beş sayfa kitap okurum.

Yukarıdaki cümlede bulunan “on beş” sözcüğü, “sayfa” sözcüğünün sayısını belirttiği için asıl sayı sıfatıdır.

 Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik.

 2.2.2. Sıra Sayı Sıfatları

Varlıkların derecelerini, sıralarını belirten sıfatlardır. Sıra sayı sıfatları isimlere gelen “-hıncı, -inci” ekleri ile yapılır. İsme sorulan “kaçıncı?” sorusunun cevabıdır.

 On ikinci soruyu çözemedim.

 “Altıncı His” adlı filmi çok beğendim.

Yukarıdaki cümlelerde koyu renkli yazılan sözcükler sıra sayı sıfatıdır.

2.2.3. Üleştirme Sayı Sıfatları

Paylaştırma anlamı taşıyan, varlıkların eşit bölümlerini belirten sıfatlardır. Sayılara “-er, -ar” eki getirilerek oluşturulur. İsme sorulan “kaçar?” sorusunun cevabıdır.

 Baba her oğluna üçer tarla bıraktı.

  Hepimize yirmi altışar ceviz düştü.

Bu cümlelerde “üçer, yirmi altışar” sözcükleri, “tarla, ceviz” adlarının paylara ayrıldığını belirttiği için üleştirme sayı sıfatıdır.

2.2.4. Kesir Sayı Sıfatları

Bir ismi kesirli sayılarla belirten sayı sıfatıdır, isme sorulan “kaçta kaç?” sorusunun cevabıdır.

 Senelik kârdan beşte üç pay aldı.

 Alım satımdan yüzde iki komisyon alıyor.

Bu cümlelerde “beşte üç, yüzde iki” sözcükleri, “pay, komisyon” adlarının bütüne olan oranlarını belirttiği için kesir sayı sıfatıdır.

NOT: “yarım, çeyrek” sözcükleri bir ismi belirttiğinde kesir sayı sıfatı olur.

 Yatmadan önce yarım bardak süt içer.

2.3. Belgisiz Sıfatlar

Varlıkları sayı ve miktar bakımından tam olarak belirtmeyen sözcüklerdir. “bir, birkaç, birçok, çoğu, kimi, bazı, bütün, tüm, başka, birtakım, her, hiçbir, herhangi” gibi kesinlik bildirmeyen, belirsizlik anlamı taşıyan sözcükler kullanılır.

 Yarın birkaç kişiyle köye gidiyoruz.

 Her gün düzenli olarak koşu yapar.

Bu cümlelerdeki “birkaç, her” sözcüğü “kişi, gün” isimlerini, sayı yönüyle; ama kesin olmayacak biçimde belirtmiştir. Dolayısıyla, “birkaç” ve “her” sözcükleri belgisiz sıfattır.

UYARI: “Bir” sözcüğü “herhangi bir” anlamında kullanılırsa belgisiz sıfat, “tek” anlamında kullanılıp ismin sayısını ifade ediyorsa asıl sayı sıfatıdır.

 Bir gün beni anlarsın, dedi.

Belgisiz sıfat

 Bir gün sonra tatil bitiyor.

Asıl sayı sıfatı

2.4. Soru Sıfatları

İsimleri soru yoluyla belirten, yani isimleri anlamca tamamlayan soru sözcükleridir. Soru sıfatlarının cevabı yine sıfattır. “nasıl, kaç, kaçıncı, kaçar, hangi, ne kadar, ne?” gibi sorular soru sıfatı olarak karşımıza çıkar.

 Sen, tatilde kaç kitap okumuştun?

Bu cümlede, “kaç” soru sözcüğünün “kitap” adını belirttiğini görüyoruz. Bu soru sözcüğüne verilebilecek “beş kitap” cevabının sıfat olması, bize, bu soru sözcüğünün de sıfat olduğunu gösterir.

 Hangi yoldan gitmemizi tavsiye ediyorsun?

Bu cümlede, “hangi” soru sözcüğünün “yol” adını belirttiğini görüyoruz. Bu soru sözcüğüne verilebilecek

“şu yol” cevabının sıfat olması, bize, bu soru sözcüğünün de sıfat olduğunu gösterir.

UYARI: “Hangisi?, kaçı?” soru zamirleriyle “hangi?, kaç?” soru sıfatlarını birbirine karıştırmamak gerekir.

 Hangi soru daha zordu?

 Hangisi daha zordu?

Bu cümlelerde “hangi” sözcüğü “soru” adını belirttiği için soru sıfatı; “hangisi” sözcüğü, bir adın yerini soru yoluyla tuttuğu için soru zamiridir.

 Kaç öğrenci gelmedi.

 Öğrencilerin kaçı gelmedi.

Cümlelerde “kaç” sözcüğü “öğrenci” adını belirttiği için soru sıfatı; “kaçı” sözcüğü, bir sayı adının yerini soru yoluyla tuttuğu için soru zamiridir.

NOT: Bir ad, hem niteleme hem belirtme sıfatı alabilir.

 O, yeni bir araba almış.

 Bu küçük köyde konaklamaya karar verdik.

Birinci cümlede “yeni” niteleme sıfatıyla “bir” belgisiz sıfatı, “araba” adının sıfatı olarak; İkincide “bu” işaret sıfatıyla “küçük” niteleme sıfatı, “köy” adının sıfatı olarak kullanılmıştır.

NOT: Sıfatlar, adılları da niteleyebilir.

 Ahmet, gerçekten dürüst birisidir.

 O, her zaman deneyimli kimselerle çalışır.

Bu cümlelerin birincisinde “dürüst” sıfatı “birisi” adılını nitelemektedir. İkinci cümlede “deneyimli” sıfatı, “kimse” adılını nitelemektedir.

NOT: İlgi eki (-ki), yer ve zaman bildiren sözcüklerden sonra gelip eklendiği sözcüğü sıfat yapar.

 Sınıftaki öğrenciler dışarı çıkmış.

 Yarınki sınava hazır mısın?

Bu cümlelerde “sınıf” sözcüğü, ilk önce bulunma durumu (-de, -da, -te, -ta) ekini alıp ardından sıfat yapan “-ki” ekini alarak önündeki “öğrenciler” adını; “yarın” sözcüğü, sıfat yapan “-ki” ekini alarak önündeki “sınav” adını belirttiği için sıfat görevindedir.

Adlaşmış Sıfat

Niteleme sıfatlarından sonra gelen isim kaldırıldığında sıfat, isim yerine kullanılmış olur, dolayısıyla sıfat adlaşır.

 Dedem küçük çocuklara masal anlatıyor.

 Dedem küçüklere masal anlatıyor.

Birinci cümlede “küçük” sözcüğü, “çocuk” adını niteleyen bir niteleme sıfatıdır. İkinci cümlede ise, “küçük çocuklar” tamlamasındaki “çocuklar” sözcüğü düşmüş, “küçüklere” sözcüğü hem adın yerine geçmiş hem nitelik bildirmiştir, yani adlaşmış sıfat olmuştur.

 Renklileri şu sepete, beyazları bu sepete ayır.

Bu cümlede “renkliler” ve “beyazlar” sözcükleri, “çamaşır” adını nitelerken, çekim eki alarak hem “çamaşır” adının yerine geçmiş hem de nitelik bildirerek adlaşmış sıfat olmuştur.

 NOT: Adlaşmış sıfattan sonra bir ad geldiğinde anlam karışıklığı ortaya çıkıyorsa bu adlaşmış sıfattan sonra virgül (,) getirilir.

 Hasta, çocuğu yanına çağırdı.

Bu cümlede “hasta” sözcüğü bir kişiyi karşılayarak adlaşmıştır. Bu sözcükten sonra “çocuk” adı geldiğinde virgül konulmazsa “hasta” sözcüğü “çocuk” adının sıfatı olmaktadır. Bu yüzden “hasta” sözcüğünün adlaşmış sıfat olması için bu sözcükten sonra virgül (,) konmalıdır.

Sıfatların Anlam Özellikleri

1. Sıfatlarda Küçültme

Sıfatlarda küçültme anlamı ”-ce, -cik, -(i)msi, -(i)mtırak” ekleriyle yapılır. Bu ekler sıfata “…e yakın” anlamı katar.

Küçük bir evleri vardı.

cümlesinde “küçük” sıfattır ve kendinden sonra gelen ismin niteliğini belirtmektedir.

 Küçücük evleri vardı.

cümlesinde “-cik” eki almış “küçücük” sözcüğü de niteleme sıfatıdır. Buradaki “küçücük” sözcüğün “küçük” sözcüğünden farkı, eklendiği ismin anlamında küçültme yapmış olmasıdır.

 İri bir karpuz     →     İrice bir karpuz   (İriye yakın)

 Ekşi erik            →      Ekşimsi erik   (Ekşiye yakın)

 Küçük çocuk      →      Küçücük çocuk   (Küçüğe yakın)

2. Sıfatlarda Pekiştirme (Anlamca Pekiştirilmiş Sıfatlar)

Niteleme sıfatlarının anlamca kuvvetlendirilmesiyle pekiştirilmiş sıfatlar oluşturulur.

Sıfatlarda pekiştirme, yani anlamın kuvvetlendirilmesi iki şekilde yapılır:

Ø             Pekiştirilecek sıfatın ilk hecesi (ilk ünlüye kadar olan kısmı) alınır, “p, r, s, m” (PıRaSaM şeklinde kodlayabiliriz.) harflerinden uygun olanı getirilir ve sözcüğün tamamı yazılır.

 Beyaz → be-m-beyaz

“Beyaz” sözcüğünün ilk hecesi olan “be” sesini alıp “p,r,s,m”harflerinden uygun olan “m” harfini ekleyerek “beyaz” sözcüğünün önüne getirdiğimizda “bembeyaz” sözcüğünü elde ediyoruz. Böyleye “beyaz” sözcüğünün anlamını kuvvetlendirerek pekiştiriyoruz.

 Çocuklar tertemiz elbiseler giymişlerdi.

 Dümdüz yolda ilerliyorduk.

 Şöyle yemyeşil çimenlerin üzerine uzansam!

Ø             Sıfat olan sözcüğün tekrar edilmesi diğer pekiştirme yöntemimizdir.

 Çeşit çeşit meyveler vardı masada.

cümlesinde “çeşit” sözcüğü tekrar edilerek bir ismi nitelemiş ve pekiştirme sıfatı olmuştur.

 Kara kara bulutlar gökyüzünü kapladı.

. Sıfatlarda Derecelendirme

Sıfatlarda derecelendirme “pek, çok, daha, en…” gibi sözcüklerle yapılır.

 Kardeşin onlardan daha akıllı biri.

cümlesinde “daha” sözcüğü üstünlük,

 En güzel kitap buydu.

cümlesinde “en” sözcüğü en üstünlük,

 Çok güzel çiçekleri vardı.

cümlesinde “çok” sözcüğü aşırılık anlamı katmıştır.

SIFAT TAMLAMASI

Bir sıfatın, kendisinden sonra gelen bir adla oluşturduğu söz grubuna “sıfat tamlaması” denir. Bu tamlamalarda sıfat, adı niteler ya da çeşitli yönlerden belirtir. Sıfat tamlamalarında sıfat, daima addan önce gelir.

Yaşlı çınar, gölgesiyle insanları asırlardır serinletiyordu.

Bu cümlede “yaşlı” sözcüğü “çınar” adını nitelik yönüyle anlamca bütünleyerek bir söz grubu kurmuş ve sıfat tamlaması oluşturmuştur. Sıfat tamlamalarında sıfat “tamlayan”, ad “tamlanan” durumundadır.

yaşlı     çınar

sıfat     ad

(tamlayan) (tamlanan)

Bu okulun bizim hatıralarımızda yeri büyüktür.

Bu cümlede “bu” sözcüğü “okul” adını işaret yoluyla belirterek bir söz grubu kurmuş ve sıfat tamlaması oluşturmuştur.

bu        okul

sıfat     ad

(tamlayan) (tamlanan)

Aşağıdaki cümlelerde koyu renkli söz grupları, sıfat tamlamalarıdır.

Bahar gelince kırlar, sarı papatyalarla dolar.

Yıkılmış evlerin arasından geçerek inşaat alanına ulaştık.

Ø             Sıfat tamlamasında sıfatla isim arasına noktalama işareti konmaz. Meselâ, virgül konursa ilk kelime tek başına kalmış olur, dolayısıyla isimleşir.

Genç adama gülümseyerek baktı. (genç: sıfat)

Genç, adama gülümseyerek baktı. (genç: isim, özne)

Ø             Birkaç sıfat, arka arkaya sıralanarak bir ismi niteleyebilir veya belirtebilir:

Karanlık, büyük, korkutucu ve nemli bir evdi.

Yavaş, vakur, tatlı bir kadın sesi

Aynı şekilde bir sıfat birden fazla isme ait olabilir:

Yüksek dağlar, tepeler, yaylalar, o bölgenin coğrafî yapısını oluşturur.

Pahalı elbiseler, ayakkabılar

Ø             Tamlanan, tamlayan veya her ikisi birden kelime grubu olabilir. Sıfat tamlaması da başka bir sıfat tamlamasında tamlayan ya da tamlanan olabilir:

Seher musikisi > Engin seher musikisi> Bir engin seher musikisi

Şu / gözlüklü adam

Mum rengi / çehreler

Yumuşak ve korkak / adımlar

Bacalara takılan / şu beyaz bulutlar

Ay ışığındaki / büyülü şeffaflık ve nur

Koklamadan attığım / gül demeti

Cümlede isim, sıfat ve zarf olarak görev yaparlar.

Bu yumuşak ve pembe tenli avı, pençesinde sıkarak yükseldi.

Sabah ezanı okunurken başlayan yağmur, birdenbire sağanak hâlini aldı.

Ø             Sıfat tamlamalarında eğer tamlanan zaten tamlayanın anlamında varsa düşürülür. Bilinir ki o sıfat o isimden başkasına ait değildir. Bu durumda bu sıfatlara adlaşmış sıfatlar denir:

Ağlayan insanlar bir gün güler.                       Ağlayanlar bir gün güler.

Gelen ... giden ... aratır                                  Gelen gideni aratır.

Hasta adamı hastahaneye yetiştiremediler     Hastayı yetiştiremediler.

SIFATLARDA YAPI

Basit (Kök) Sıfatlar: Yapım eki almamış, birleşik sözcük özelliğini göstermeyen ya da ön ek alarak pekişmemiş sıfatlardır.

Örnekler:

düz çizgi

dar yol

bu ağaç

iyi soru

az ekmek

2-Türemiş Sıfatlar: Ad ya da eylem, kök ya da gövdelerinden türeyen bir sözcük sıfat görevini üstlenir.

Örnekler:

uykucu çocuk

kırmızılı kumaş

kolsuz elbise

kısacık çizgi

büyücek oda

yeşi­limsi kumaş

ikiz kardeş

üçüncü sınıf

3- Birleşik Sıfatlar: Ya bir birleşik sözcük ya da birtakım kurallarla bir araya gelmiş bir söz öbeği sıfat olur.

Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar: Birden fazla sözcüğün anlamca ve biçimce kaynaşıp birleşmesiyle oluşan sıfatlardır.

Örnekler:

açıkgöz kadın

Palabıyık Remzi

Cingöz Recai

boşboğaz adam

Kurallı Birleşik Sıfatlar (Sıfat Grupları):

** Sıfat tamlamalarına "-li" (veya "-siz") eki getirilerek yapılabilir:

Örnekler:

sarı saçlı çocuk

yüksek duvarlı bahçe

beş parasız adam...

** Adla sıfatın yeri değiştirilip ada "-i,-(s)i" iyelik eki getirilerek yapılabilir:

Örnekler:

saçı sarı çocuk

duvarı yüksek bahçe

yakası açık gömlek

** Ad tamlamasına "-li" yapım eki getirilerek yapılabilir:

Örnekler:

tahta tabanlı oda

taş yürekli adam

ipek saçlı kız

asker elbiseli çocuk

dilenci kılıklı kadın (Son iki örnek, tamlanan eki düşmüş belirtisiz ad tamlamasına "-li" eki getirilerek yapılmıştır: asker albise-si-li  asker elbiseli / dilenci kılık(ğ)-ı-lı dilenci kılıklı)

** Sıfat fiillerin tümü fiilden türemiş sıfat sayılır. Bunlarla oluşan fiilimsi grupları birleşik sıfat olarak kullanılır:

Örnekler:

Dağlardan inen çığlar yolları kapattı.

Pazarda gördüğüm adamla yine karşılaştım.

** Bazı sıfat tamlamalarının ek almadan da birleşik sıfat gibi kullanılmaları mümkündür:

Örnekler:

iki baş soğan

eski model araba

küçük boy salatalıklar

** Bazı tamlamalar, ek almadan birleşik sıfat (sıfat grubu) gibi kullanılabilir:

Örnekler:

dünya tatlısı (torunum)

saman sarısı (saçlar)

gözümün nuru (öğrencilerim)

başımın tacı (anacığım)

Ayşe'nin arkadaşı (Oğuz)

fabrikanın bekçisi (Remzi)

Taş Yürek (Hurşit)

**İkilemeler sıfat olarak kullanılabilir:

Örnekler:

Kıyıları dantel dantel Orak Adası   iri iri erikler,   büyüklü küçüklü sandallar    yalan yanlış söz