YGS- ANLATIMIN ÖZELLİKLERİ

ANLATIMIN ÖZELLİKLERİ

Bir duyguyu, düşünceyi, eylemi anlatan; yargı bildiren söze veya söz grubuna cümle denir. 

NESNELLİK

Kişiden kişiye değişmeyen, herkes için geçerliliği aynı olan, doğruluğu ya da yanlışlığı kanıtlanabilen yargılardır.

Yahya Kemal’in, İstanbul’u anlattığı şiirleri vardır.

Roman, yazınımıza Batı’dan gelen yazınsal türlerden biridir:

Şair; son yapıtında, çocuklara yönelik şiirlere yer veriyor Ayvalık, Balıkesir’in denize kıyısı olan bir ilçesidir.

Yukarıdaki cümleler, doğruluğu ya da yanlışlığı kanıtlanabilecek yargılardan oluştuğu için nesnel nitelik taşımaktadır.

ÖZNELLİK

Kişiden kişiye değişkenlik gösteren, kanıtlanabilir nitelikte olmayan yargılardır. Bu yargılarda, kişisellik ve yorum söz konusudur.

Yahya Kemal’in, İstanbul’u anlattığı çok güzel şiirleri vardır.

Roman, yazınımızda en çok beğenilen yazınsal türdür.

Şairin son yapıtındaki çocuk şiirleri, okuyanları derinden etkiliyor:

Ayvalık, Balıkesir’in denize kıyısı olan şirin bir ilçesidir.

Yukarıdaki cümlelerde geçen “çok güzel”, “en çok beğenilen”, “derinden etkiliyor”, “şirin” sözleri, doğruluğu ya da yanlışlığı kanıtlanabilir özellikte olmadığından bu cümleler, öznel nitelik taşımaktadır.

İÇERİK (KONU)

Bir sanat yapıtının ne anlattığı ile ilgili bilgi veren yargılardır. “Yapıtta ne anlatılıyor?” sorusunun cevabıdır.

Ünlü yazar, son romanında çocukluğunda yaşadığı çevreyi ele alıyor.

Bu cümlede “çocukluğunda yaşadığı çevre” sözüyle yapıtın içeriğiyle ilgili bilgi verilmektedir.

Aşağıdaki cümlelerde, sözü edilen yapıtların içeriğiyle ilgili bilgi verilmiştir.

Sanatçı, bu yapıtında ünlü şairlerle yaptığı söyleşilere yer veriyor.

Anılarını dile getirdiği bu yapıtıyla yazar, okuru derinden etkilemeyi başarıyor.

BİÇEM (ÜSLUP)

Bir sanat yapıtının nasıl oluşturulduğu ile ilgili bilgi içeren yargılardır. Sanatçının anlatım biçimi, sözcük seçimi, cümle yapısı, söyleyiş özellikleri, dili kullanış şekli üslubu belirleyen önemli özelliklerdir. “Sanatçı, konuyu nasıl anlatıyor?” sorusunun cevabıdır.

Yazar, bu romanında yalın ve sürükleyici bir anlatımla okurlarının karşısına çıkıyor.

Bu cümlede “yalın ve sürükleyici bir anlatım” sözüyle, yapıtın biçemiyle ilgili bilgi verilmektedir.

Aşağıdaki cümlelerde sözü edilen yapıtların biçemiyle ilgili bilgi verilmiştir.

Sanatçı, her yapıtında içten bir söyleyişle okurlarını büyülüyor adeta.

Kısa cümleler ve canlı betimlemelerle öykülerini oluşturan yazar, romanlarında daha uzun cümleler kullanıyor.

Günlük hayatta pek kullanmadığımız sözcüklere yapıtlarında sıkça yer veren yazarın bu tutumu, okurlar tarafından yadırganmıyor.

ÖZGÜNLÜK

Sanatçının, yapıtlarında kendine özgü nitelikler taşımasıdır. Başka bir deyişle sanatçının, yapıtını oluştururken başkasına benzememesi, başkasını taklit etmemesi, orijinal olması, yapıtlarına kendi damgasını vurması, yeni ve farklı şeyler ortaya koymasıdır.

YOĞUNLUK

Bir yazınsal yapıtta, az sözle çok şey anlatabilmektir.

YALINLIK

Bir sanat yapıtında dili, süssüz, sanatsız ve herkesçe anlaşılacak bir biçimde kullanmaktır.

EVRENSELLİK

Bir sanat yapıtında, bütün insanlığı ilgilendirecek konuları işlemek ve tüm insanlara seslenebilmektir.

ULUSALLIK

Bir sanat yapıtında, sanatçının içinde bulunduğu ulusun insanını ilgilendiren konulara yer vermesi, ulusal özellikleri ön plana çıkarmasıdır.

İÇTENLİK

Sözlü ve yazılı anlatımda duygu ve düşünceleri içe doğduğu gibi anlatma özelliğidir. "Yazarın içten bir anlatımı var." dediğimizde yazarın yapmacıklıktan uzak, doğal olduğunu anlarız; yani yazar hiç kimseden çekinmeden, anlattıklarının eleştirileceği, beğenilmeyeceği kaygısı gütmeden duygu ve düşüncelerini bütün samimiyetiyle anlatmıştır.

YÜZEYSELLİK

Bir durumu aynnt1lanna inmeden, iyice irdelemeden anlatma durumu. "Yazar, sorunlara yüzeysel olarak değinmiş." cümlesinden yazarın sorunların sadece görünen bölümlerini yans1tllg1n1 derinliğine inmediğini anlarız. Yüzeysel bir anlatımda olaylar neden-sonuç ilişkisine yer verilmeden aktarılır sadece.

DERİNLİK

Yüzeyselliğin karşıtıdır. Bir durumu ayrıntılarına inerek anlatmaktır. "Bu şiirde bir derinlik vardır." Cümlesinde şairin anlattığı varlık ya da duygunun özüne indiğini, kimsenin göremediği yönleri gösterdiğini anlarız.

ETKİLEYİCİLİK

Bir sanat eserinin okuyan, izleyen, dinleyen üzerindeki değiştirici özelliği. Örneğin; "Bu etkileyici bir romandı." diyen bir okur, bu romanın kendi duygu ve düşünce dünyası üzerinde değiştirici bir özelliğe sahip olduğunu belirtiyor demektir.

AKICILIK

Söz ve yazıda anlamın karmaşıklıktan uzak, dil ve düşünce yönünden kolayca kavranabilme özelliği. “Yazarın akıcı bir dili vardır." dendiğinde o yazarın anlaşılır bir üslupla yazdığı ifade edilir

SÜRÜKLEYİCİLİK:

Anlatılan olayların, düşüncelerin, duyguların okura ilgi çekici gelmesi ve eser boyunca bunun devam etmesidir.

DURULUK

Anlatımda gereksiz sözcüklerin, kulağı tırmalayan sözlerin kullanilmamas1dir. NasıI berrak bir suyun duruluğunu toz; yabancı maddeler bozarsa, aynı işleve sahip, ayni anlamı karşılayan sözlerin bir arada kullanılması da duruluğu bozar. 

Öznel anlatım:

Kişiden kişiye değişen yargıların kullanıldığı anlatıma öznel anlatım denir. Öznel anlatımda yargılar kanıtlanamaz. Çünkü söyleyenin beğenilerini, duygu ve yorumunu taşır. Öznel anlatım daha çok, edebî metinlerde kullanılır.

“Bu şirin sahil kasabası yaz aylarında kalabalıklaşır.” cümlesinde öznellik vardır. Burada “şirin” sözü kişisel bir ifadedir. Bir başkası bu kasabayı “şirin” bulmayabilir.

Nesnel anlatım:

Kişiden kişiye değişmeyen yargıların kullanıldığı anlatıma nesnel anlatım denir. Nesnel anlatımda yargıların doğruluğu veya yanlışlığı kanıtlanabilir. Çünkü bu anlatımda söyleyenin beğenileri, duygu ve yorumu yer almaz. Nesnel anlatım bilimsel metinlerde kullanılır.

“Bu sahil kasabası yaz aylarında kalabalıklaşır.” cümlesinde ise nesnellik vardır. Cümlede kişisel duygu ve düşünceye yer verilmemiştir.

Doğrudan anlatım:

Anlatıcının kendi gözlem ve deneyimlerine yer verdiği veya bir kişinin sözünde herhangi bir değişiklik yapmadan yaptığı aktarmaya doğrudan anlatım denir.

Okul müdürü: “Okullar 16 Haziranda tatile girecek.” dedi, cümlesi doğrudan anlatım”dır. Çünkü yukarıdaki cümle, herhangi bir değişikliğe uğramadan aktarılmıştır.

Dolaylı anlatım:

Anlatıcının, bir kişinin sözlerini, değişiklik yaparak aktarmasına veya duyduklarını, öğrendiklerini ifade etmesine dolaylı anlatım denir. Bu anlatımda kişi, aktaracağı sözde kendine göre söyleyiş değişikliği yapar.

“Müdür, okulların haziranda tatile gireceğini söylemiş.” cümlesinde ise dolaylı anlatım vardır. Cümlede bazı değişiklikler yapılmış (okulların, gireceğini) fakat cümlenin anlamında bir değişme olmamıştır.

Somut anlatım:

Yazarın, okurun beş duyusuna seslenen bir anlatım kullanmasına somut anlatım denir. Somut anlatımla yazar, okurun daha çok görme, işitme, koklama, duyma ve tatma duyularına seslenir.

“Çocuklar bahçede top oynuyor.” cümlesinde gözlemler aktarılmıştır. Somut anlatımdır.

Soyut anlatım:

Yazarın, duygu veya düşünceyi beş duyu ile algılanamayan kavramlardan hareketle anlatmasına ise soyut anlatım denir.

“Oyun oynayan çocukların tatlı neşesi ve coşkusu hepimizi sardı.” cümlesinde duygular aktarıldığından soyut bir anlatım vardır.

Soyut bir sözcüğün anlam genişlemesi yoluyla somut bir anlam kazanmasına somutlama; somut anlamlı bir sözcüğün anlam genişlemesiyle soyut anlam kazanmasına soyutlama denir.

Kişiye göre anlatım:

Kişiye göre anlatımın birinci ve üçüncü kişili anlatım olmak üzere iki çeşidi vardır.

Birinci kişili anlatımda, çoğunlukla olayların kendi çevresinde döndüğü ya da kendisine bağlandığı asıl kişi vardır. Bu anlatımda “ben ve biz” sözcükleri kullanılır. Kişi başından geçenleri, gözlem ve izlenimlerini yazar olarak aktarır.

“Sabah erkenden kahvaltımı yaptım ve deniz kenarına balık tutmaya indim”, cümlesinde birinci kişili anlatım vardır.

Üçüncü kişili anlatımda, çoğunlukla “sen, siz, o ve onlar” sözcükleri kullanılır. Bu anlatımda yazar, başkalarından, onların yapıp ettiklerinden bahseder.

“Sabah erkenden kalkıp kahvaltısını yaptı, araç ve gereçlerini alarak deniz kenarına balık tutmaya indi.” cümlesinde ise üçüncü kişili anlatım vardır.