CÜMLEDE
ANLAM
Bir duyguyu,
düşünceyi, eylemi anlatan; yargı bildiren söze veya söz grubuna cümle denir.
I. YARGILAR ARASINDAKİ İLİŞKİYE GÖRE
Cümlenin temel ve yan
yargıları çeşitli anlam ilişkileri ile bağlanır:
1. Neden-Sonuç İlişkisi
1.Yargı + bağlayıcı
unsur + 2.Yargı
(için ki, bu nedenle,
bunun üzerine, -den…)
Taraftarlar sahaya
indiği için maç iptal edildi.
2.
Amaç- Sonuç İlişkisi
1. Yargı + bağlayıcı
unsur + 2. Yargı
İstediği bölümü
kazanmak için çalışıyor.
(için, üzere,
amacıyla)
3.
Koşul- Sonuç İlişkisi
1. Yargı + bağlayıcı
unsur + 2. Yargı
(Üzere, ama fakat
yalnız, ancak ki, de, -se,)
Boğazını tutmazsan
zayıflayamazsın.
Rejim yap ki
zayıflayabilesin.
4.
Varsayım İlişkisi
Birinci yargının
gerçekleştiği varsayılarak ikinci yargının oluşturulduğu durumdur.
Diyelim ki mezun
oldu, sonra ne iş yapacak?
5.
Aşamalı Durum
İki yargı arasında
nitel veya nicel artışın, azalışın belirtildiği cümlelerdir.
1.Yargı +
(git gide, giderek,) + 2.Yargı
Ona duyduğum ilgi her
dakika azalıyor.
6.
Karşılaştırma İlişkisi
En az iki varlığın
benzerlik veya farklarının ortaya konmasıdır.
Halk şiiri de Divan
şiiri de kendine özgü kalıplaşmış ifadeler kullanır.
7.Benzetme
İlişkisi
Yargılar arasında
benzerlik ilgisi kurulmasıdır.
Sanki bedenim ruhumun
hapsolduğu bir kafes
II. YARGILARINA GÖRE CÜMLELER
1. ÖNERİ (TEKLİF) CÜMLELERİ
Bir sorunu çözmek
veya daha iyiye ulaşmak için görüş ve düşüncelerin öne sürüldüğü cümlelerdir.
Daldaki elmayı almak için merdiven
kullanmalısın.
Bu işe sabırlı yaklaşmanız daha doğru olacak.
2.
VARSAYIM CÜMLELERİ
Gerçekleşmemiş bir
olayın gerçekleşmiş gibi ya da gerçekleşmiş bir olayın hiç gerçekleşmemiş gibi
kabul edildiği cümlelerdir. Varsayım anlamı taşıyan yargılarda genellikle
tutalım ki, diyelim ki, farz edelim, düşün ki gibi ifadelere yer verilir.
Diyelim ki bu uçağa yetişemedin.
Tut ki puanın yetmedi ve üniversiteye
giremedin.
3.
ELEŞTİRİ CÜMLELERİ
Bir yapıtın, bir
insanın veya bir durumun doğru ya da yanlış yönlerini belirten cümlelerdir.
Eleştiri, olumlu eleştiri ve olumsuz eleştiri olmak üzere ikiye ayrılır.
Konuları açık ve anlaşılır bir dille ele
almış.
Hakem, son maçı çok iyi yönetti.
Yukarıdaki cümlelerde
hoşa giden yönler belirtildiğinden olumlu eleştiri yapılmıştır.
Bu firmanın ürünleri eskisi kadar kaliteli
değil.
Kimi öyküleri, öykü olmaktan çok köşe
yazısıdır.
Yukarıdaki cümlelerde
de hoşa gitmeyen, eksik görülen yönler belirtildiğinden olumsuz eleştiri
yapılmıştır.
4.
ÖZ ELEŞTİRİ CÜMLELERİ
Bir kişinin kendi
davranışları üzerinde yürüttüğü yargıları içeren cümlelerdir.
Zamanı iyi kullanmadığım için sınavda
başarısız oldum.
On dört yaşına geldim ama hâlâ güzel yazmayı
öğrenemedim.
Düşünmeden konuşarak arkadaşımın kalbini
kırdım.
5.
DAVRANIŞ CÜMLELERİ
Birine veya bir şeye
karşı sergilenen hâl, hareket, muamele, tavır ve tutumları anlatan cümlelerdir.
Yıllardır görmediği dayısına doyasıya sarıldı.
Ev sahibi bizi çok sıcak karşıladı.
6.
ÖN YARGI (PEŞİN HÜKÜM) CÜMLELERİ
Bir kişi veya bir
durumla ilgili belirli şart, olay ve görüntülere dayanarak önceden edinilmiş
olumlu veya olumsuz yargıları belirten cümlelerdir.
Bu işi kesinlikle başaramayacak. (Olumsuz ön
yargı)
Bu kitap bu yılın en çok okunan kitabı olacak.
(Olumlu ön yargı)
Ben zaten onun suçlu olduğunu baştan
biliyordum.
7. UYARI CÜMLELERİ
Kişi ya da kişileri
yanlış davranışlardan uzak tutmak için bir konu, sorun ya da olumsuz bir durum
ile ilgili ikaz ve hatırlatmaları içeren cümlelerdir.
Kışın zincir takmadan yola çıkmayın.
Üzerime bu kadar gelmeyin.
Dilini tutmayı öğrenemezsen etrafında
kimsecikler kalmaz.
8.
GÖRÜŞ CÜMLELERİ
Bir olay, varlık veya
düşünce üzerinde varılan yargıyı belirten cümlelerdir.
Resim sanatı insanı dinlendirir.
Hepimiz hatalarımızdan ders çıkarmalıyız.
Bu projedeki eksikleri gidermeliyiz.
9.
YAKINMA (ŞİKÂYET) CÜMLELERİ
Bir durumdan duyulan
rahatsızlığı ifade eden cümlelerdir.
Gittiğinden beri hiç aramadı.
Nerede nasıl davranacağını bir öğrenebilse.
İnsanlar hâlâ uğradıkları haksızlıklara ses
çıkarmıyor.
10.
HAYIFLANMA CÜMLELERİ
Bir kişinin herhangi
bir olaydan veya yapmadığı bir işten dolayı duyduğu üzüntüyü anlatan
cümlelerdir.
Öğretmenin anlattıklarını keşke defterime
yazsaydım.
Gençlikte bir güzel gezip eğlenmek varmış.
Zavallı kedi soğukta çok üşümüş.
11.
PİŞMANLIK CÜMLELERİ
Yapılan bir hata veya
yanlış sonucunda duyulan üzüntüyü belirten cümlelerdir.
Keşke ona bu sözleri söylemeseydim.
Bu arabayı almamız bir hataydı.
Buzlu yolda bu kadar hızlı araba
kullanmamalıydım.
Hayıflanma cümleleri ile pişmanlık cümleleri
arasındaki fark şudur: Hayıflanma cümlelerinde yapılmayan bir işten dolayı
duyulan üzüntü anlatılır, pişmanlık cümlelerinde ise yapılan bir işten dolayı
duyulan üzüntü söz konusudur.
12.
SİTEM CÜMLELERİ
Bir kimsenin yaptığı
bir hareketten dolayı duyulan üzüntünün, kırgınlığın dile getirildiği
cümlelerdir.
Davete bir beni çağırmamışsın.
İnsan, kendisine bunca emeği geçen insanı bir
kere de olsa arayıp sorar.
Bir yudum mutluluğu bize çok gördünüz.
Sitem cümleleri ile yakınma cümleleri
arasındaki fark şudur: Sitem cümlelerinde bir durumdan veya bir kişiden duyulan
rahatsızlık kişinin kendisine söylenir, yakınma cümlelerinde ise bir durumdan
veya bir kişiden duyulan rahatsızlık başkalarına anlatılır.
13.
KÜÇÜMSEME CÜMLELERİ
Bir kişiye veya bir
olaya değer vermeme, onu küçük görme, önemsememe, hafife alma anlamı taşıyan
cümlelerdir.
O da güya okuyacak da adam olacak.
Bu maçı kazanıp da şampiyon olacakmış.
Sen kim, sanatçı olmak kim!
14.
AZIMSAMA CÜMLELERİ
Bir şeyin miktarca az
olduğunu, yetersiz görüldüğünü ifade eden cümlelerdir.
Bir tanecik mi ayakkabın var?
Bu kadarcık ücretle çalışamam.
Günlerdir çalışıyorsun, ne kadar az iş
yapmışsın.
15. ŞAŞIRMA CÜMLELERİ
Beklenmeyen bir durum
karşısında ne yapacağını, nasıl davranacağını bilememe, hayrete düşme anlamı
taşıyan cümlelerdir.
Böyle ansızın gideceğini hiç düşünmemiştim.
Sınav sonucunu çok yüksek beklerken düşük
gelmesin mi?
Ne, demek sen de sanatçı oldun!
16. BEKLENTİ CÜMLELERİ
Gerçekleşmesi beklenen
davranış ve işleri bildiren cümlelerdir. Beklentiler bazen gerçekleşir bazen
gerçekleşmez.
Sınavdan yüksek not almayı umuyorum.
Bizi bu sefer daha sıcak karşılayacağını
düşünmüştük.
Annem doğum günümde bana en sevdiğim oyuncağı
alacak.
17.
ÖZLEM (HASRET) CÜMLELERİ
Geçmişte yaşanan
günlerin tekrar yaşanma isteğini ya da bir yeri veya kişiyi görme isteğini dile
getiren cümlelerdir.
Yıllardır görmediğim köyüm burnumda tütüyor.
Eskiden bayramlar bir başka kutlanırdı.
Fırsat olsa da onu tekrar görebilsem.
18.
TASARI CÜMLELERİ
Gelecekte yapılması
planlanan işlerin belirtildiği cümlelerdir.
Önümüzdeki ay tatile çıkmayı düşünüyorum.
Bu işin altından başarıyla kalkmayı
amaçlıyoruz.
19.
TAHMİN CÜMLELERİ
Akla, sezgilere,
gözlemlere veya birtakım verilere dayanarak, olacak bir şeyi önceden
kestirebilme sonucunda ortaya çıkan cümlelerdir.
Annem meraktan patlıyordur şimdi.
Gökyüzü bulutlarla doldu, yağmur yağabilir.
Şu anda öğretmen derse başlamıştır.
20.
OLASILIK (İHTİMAL) CÜMLELERİ
Gerçekleşmesi kesin
olmayan bir olayın veya bir durumun ortaya çıkmasının beklenilmesi, umut
edilmesi ile ilgili cümlelerdir.
Tatilde Karabük’e gidebiliriz.
Kim bilir belki yarın, belki yarından da
yakın.
Olasılık cümleleri
ile tahmin cümleleri arasındaki fark şudur: Olasılık anlamlı cümlelerde ikilem
söz konusudur. Yani bahsedilen şey için “Öyle de olabilir, böyle de olabilir.
”anlamı hâkimdir. Tahmin anlamlı cümlelerde bu ikilemi görmeyiz. Tahmin anlamlı
cümlelerde tecrübelerden hareketle emin oluş havası vardır. Olasılık anlamlı
cümlelere göre, tahmin anlamlı cümlelerde kesinlik anlamı daha yoğundur.
21.
ÇARESİZLİK CÜMLELERİ
Olay ve durumlar
karşısında yapılabilecek herhangi bir şey olmamasıdır.
İstesek de istemesek de bu sıkıntıyı
çekeceğiz.
Parasızlıktan ne yapacağını bilmiyordu.
Bu olay onun elini kolunu bağlamıştı.
22.
BEĞENİ CÜMLELERİ
Bir varlığa veya bir
olayın sonucuna yönelik beğenme, takdir etme, övme veya onaylama işini bildiren
cümlelerdir.
Her türlü rezaletin yaşandığı bu çevrede
dürüst ve tertemiz bir insan olarak yetişti.
Araba dediğin böyle rahat ve geniş olmalı.
Yazar, olayları sıradanlığa düşmeden güzel bir
üslupla yansıtmış.
23.
ONAY (BİR DÜŞÜNCEYE KATILMA) CÜMLELERİ
Yapılan bir işin ya
da davranışın yerinde ve doğru olduğunun kabul edildiği cümlelerdir.
Öğretmenine saygı göstererek yerinde bir
davranış sergiledi.
Aferin sana, son saniyede topu potaya atman
doğru bir hareketti.
24.
ABARTMA CÜMLELERİ
Bir şeyi olduğundan
çok veya az göstererek anlatan cümlelerdir.
Adam o kadar zayıf ki üflesek uçacak.
Ağlamaktan gözlerinin yaşı kurumuştu.
Pire kadar boyuyla bana kafa tutuyor.
25. ENDİŞE (KAYGI) CÜMLELERİ
Olumsuz bir durumun
gerçekleşme olasılığından dolayı duyulan kaygıyı anlatan cümlelerdir.
Acaba yolda başlarına bir şey mi geldi?
Bu kadar bekledik ama ya gelmezse…
26. GÖZLEM CÜMLELERİ
Bir varlığın, durumun
veya olayın niteliklerini gözleme dayalı olarak anlatan cümlelerdir.
Yazarın çalışma masası darmadağındı.
Çocuk bizimle konuşurken sürekli sallanıyordu.
27.
KESİNLİK BİLDİREN CÜMLELER
Şüphe ve olasılık
barındırmayan, anlamında kesinlik olan cümlelerdir. Genelde nesnel anlatımlı
cümlelerdir.
Bu yörenin dereleri kışın donar.
Ders bitmiştir, herkes dışarı çıksın.
Ayılar somon balığını sever.
28.
KARARLILIK BİLDİREN CÜMLELER
Kararında direnme,
kesin karar vermiş olma durumunu belirten cümlelerdir.
Hiçbir güç beni annemden ayıramaz.
Sorularına asla cevap vermeyeceğim.
Bu yolda ölmek var dönmek yok benim için.
29.
KARARSIZLIK BİLDİREN CÜMLELER
Herhangi bir konuyla
ilgili olarak karar verememeyi ifade eden cümlelerdir.
Acaba kazağı buradan mı alsam, yoksa öteki
mağazadan mı?
Tiyatroya mı gitsem, sinemaya mı?
30.
EŞİTLİK BİLDİREN CÜMLELER
İki veya daha çok
şeyin eşit olması durumunu ifade eden cümlelerdir.
Kazandığımız paraları yarı yarıya paylaştık.
Boyca birbirleriyle aynılar.
Elmayı tam ortasından ikiye böldü.
31. SORU SORMAKTAN ÇOK BİLİNENİN
VURGULANDIĞI CÜMLELER
Amacın soru sormak
olmadığı, bilinen bir durumun öne çıkarıldığı veya vurgulandığı cümlelerdir.
Hangimiz öyle değiliz ki?
İnsan bu yemeği sevmez mi?
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder