İSİMLER
Bütün sözcük
türleri,iki gruba ayrılarak değerlendirilir.
A)Ad Soylu Sözcükler:
1) Ad (İsim)
2) Sıfat (Önad)
3) Zamir (Adıl)
4) Zarf (Belirteç)
5) Edat (İlgeç)
6) Bağlaç
7) Ünlem
B)FİİLLER (Eylemler)
İSİMLER
1)Adlar: Varlıkları
ya da kavramları karşılayan,onları tanımamızı sağlayan sözcüklere “ad”
denir.Bir kelimeye -mek, -mak ya da
-ma, -me olumsuzluk ekini getiremiyorsak o kelime addır.
Bahçe, kum, Ali,
kitap, çanta, Almanya, Merkür,…
İsimleri:
A)Görev ve
anlamlarına göre,
B)Varlıkların türüne
göre,
C)Varlıkların
sayısına göre,
D)Yapılarına göre
olmak üzere 4 grupta inceleyebiliriz.
GÖREV VE ANLAMLARINA GÖRE İSİMLER
1)
Somut İsimler:
Taş,kitap,çiçek,…
2)
Soyut İsimler:
Akıl,sevgi,saygı,şeytan,iyilik,keder,…
VARLIKLARIN TÜRÜNE GÖRE İSİMLER
Özel
İsimler:
Tek
olan,diğer varlıklara benzemeyen varlıkların özel adlarıdır.
Köroğlu, Nedim,
Türkçe, Mehmet,Minnoş, Pamuk, Türk Dil Kurumu,…
Tür
(Cins) İsimleri: Aynı türden birçok varlığın ortak adlarıdır.
El, ayak, kardeş,
amca, kedi, kaşık,şehir, kasaba,…
VARLIKLARIN
SAYILARINA GÖRE İSİMLER
1) Tekil İsimler: Aynı
türden varlıkların bir tekinin adıdır.
Çocuk, ay, kalem,
kitap, elbise,…
2) Çoğul İsimler:-ler,-lar çokluk ekini almış isimlerdir.
Çocuklar, ağaçlar,
kitaplar, öğrenciler,…
3) Topluluk İsimler: Biçim bakımından tekil göründüğü halde
çokluk ya da topluluk anlamı veren adlardır.
Ordu, alay, sürü,
kurultay, meclis, takım,…
YAPI BAKIMINDAN İSİMLER
1) Basit İsimler: Hiçbir yapım eki
almamış isimlerdir.
Araba, insanlar,
evimiz, yoldan, tahtayı, çanta, kuşlarım,…
2) Türemiş İsimler: İsim ya da fiil kök
ve gövdelerinden yapım ekiyle türeyen isimlerdir.
Yol-cu, meslektaş,
silgi, ölüm,…
3) Birleşik İsimler: İki ismin aralarına başka bir kelime
girmeyecek şekilde birleşip kalıplaşmasıyla oluşan isimlerdir.
Anayurt, Çanakkale,
açıkgöz, boşboğaz, aslanağzı, gecekondu, ateşkes, biçerdöver, bakarkör,
giderayak
İSİM
TAMLAMALARI
1) Belirtili Ad Tamlaması: Tamlayanın “-in” ekini tamlananın da “-i,si” 3.tekil
kişi iyelik ekini aldığı tamlamalardır.
NOT: Belirtili isim
tamlamasını bulmak için tamlanana neyin, kimin sorularını sorarız.
Türkçenin önemi,
yolun sonu, Ali’nin amcası, arabanın
boyası, fırtınanın gücü,
bizim köyümüz.
2)Belirtisiz Ad Tamlaması: Tamlayanı yalın halde
bulunan,tamlananı 3.kişi iyelik ekini alan tamlamalardır.
Sokak kapısı, Tarla
kuşu, Çam ağacı, Okul müdürü, Hızlı koşanı (sıfat), devlet memurları
NOT: Belirtisiz isim
tamlamasını bulmak için tamlanana “ne” sorusunu sorarız. “Nasıl,ne
kadar,kaç,hangi” gibi sorular sıfat tamlamasını buldurur.
3) Takısız Ad Tamlamaları: Tamlayan ve
tamlananın tamlama ekleri almadan oluşturdukları ad tamlamasıdır. Bu tür
tamlamalarda tamlayan, tamlananın ya
neye benzediğini ya da neden yapıldığını anlatır.
Yün çorap, çelik
tencere, ahşap dolap, taş duvar, bakır tel
Tamlayan tamlananın
neden yapıldığını belirtiyor. Tamlayanla tamlananın arasına “-den” ekini
getirdiğimizde anlam bozulmuyor. Oysa sıfat tamlamalarında bozulur.
Sarı çorap (sıfat),
İnci (gibi) diş, kömür göz, altın kalp, çelik bilek
Tamlayan,tamlananın
neye benzediğini ifade ediyor.Tamlayanla tamlananın arasına “gibi” edatını
getirirsek sıfat tamlamasıyla karıştırmayız. Çünkü sıfat tamlamalarının arasına
“gibi” edatını getiremeyiz.
NOT: Takısız isim
tamlamalarının tamlayanları doğada tek başına bulunurken sıfat tamlamalarındaki
doğada tek başına bulunmaz.
4) Zincirleme Ad Tamlamaları:
Bir ad
tamlamasının üçüncü bir adla ya da başka bir ad tamlamasıyla oluşturduğu
tamlamaya zincirleme ad tamlaması denir.
Bahçe kapısının
anahtarı
b.siz ad tam. ad
zincirleme ad tam.
Çevre yolunun ağaçlandırma
çalışmaları
b.siz ad tam.
b.siz ad tam.
zincirleme ad tam.
Ad Tamlamalarıyla İlgili
özellikler:
1) Belirtili ad
tamlamalarında tamlayan çoğul,tamlanan da belgisiz bir sözcük olursa tamlayan
eki “-in” yerine “-den” eki kullanılabilir.
Aşağıdakilerden hangisi
(Aşağıdakilerin hangisi)
Yolculardan biri
(Yolcuların biri)
2) Belirtili ad
tamlamalarında kimi zaman tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.
Tadı yok sensiz geçen
günlerin.
3) Belirtili ve
zincirleme ad tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına sözcükler girebilir.
Masanın
ayağı:(Masanın kırık ayağı)
Evin borcu.(Evin bir
türlü bitmek bilmeyen borcu)
4) Belirtili ad
tamlamalarında tamlayan,tamlanan ya da ikisi birden zamir olabilir.
Onun kızı (Tamlayan
zamir)
Çocukların bir çoğu
(Tamlanan zamir)
Onların bir çoğu
(Tamlayan da tamlanan da zamir)
5) Tamlayanı zamir
olan belirtili ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşer.Bunlara “tamlayanı
düşmüş ad tamlaması” denir.
Olayı bize babası
anlatmıştı. (Onun babası)
Evimiz çok güzel
oldu. (Bizim evimiz)
Paran var mı?(Senin
paran)
6) Bir tamlayan,
birden çok tamlanan için;bir tamlanan da birden çok tamlayan için ortak
kullanılabilir.
Evin kapısı ve
penceresi açık kalmıştı.(Tamlayan ortak)
Ahmet’in,Murat’ın ve
Deniz’in velisi toplantıya katılmadı.(Tamlanan ortak)
ADLARDA KÜÇÜLTME
Ø Adlarda küçültme “cik ve ceğiz”
ekleriyle sağlanır.
Şu tepeciği aşarsak
köy görünür.(Küçük tepe)
Çocukcağız evin
yolunu şaşırdı.(Küçük çocuk)
Ø Adların sonuna getirilen
“cik,ceğiz” ekleri adlara değişik anlamlar da katabilir.
Anneciğimi çok
özledim.(Sevgi)
Bir milyarcık borç
verir misin?(önemsememe-azımsama)
NOT:-cik eki kimi
zaman somut bir varlığa ad oldukları zaman küçültme anlamını yitirebilir.
Mehmetçik (Türk
askeri), Gelincik (Çiçek ismi), Maymuncuk (Kapı kilidini açan araç)
ÇOĞUL EKİNİN (-LER,-LAR)GÖREVLERİ VE
EKLENDİĞİ SÖZCÜKLERE KATTIĞI ANLAMLAR:
-Ler,-lar eki
eklendiği sözcüğe her zaman çoğul anlamı katmaz; farklı anlam ilgileri de
katabilir.
Birazdan Zeynepler
gelir.(Belirli bir aileyi belirtiyor)
Bu cami Karahanlılar
döneminde kalma.(Sülale, soy anlamı katmış)
Müdür Beyler henüz
gelmediler.(Saygı)
Hanımefendiler daha
uyanmadılar. (Alay, küçümseme, sitem anlamı katmış)
On yaşlarında bir
çocuktu.(Yaklaşık anlamı katmış)
Hasta ateşler içinde
kıvranıyordu.(Abartma)
Anadolu’da Yunus’lar
bitmez.(Özel ada benzerleri anlamı katmış)
Akşamları televizyon
seyrederim.(Belgisiz sıfat yerine geçerek “her” anlamı katmış)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder