YGS- ANLATIM BİÇİMLERİ

ANLATIM BİÇİMLERİ 

ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM

1.Olay, kişi, mekân ve zaman ortak ögeleridir.

2.Olaylar birinci şahsın ağzından anlatılabilir.(Anlatıcı olay kahramanlarından biridir)

3.Sanat metinleri öyküleyici anlatımla yazılır.

4.Olaylar ilahi bakış açısıyla anlatılabilir.

5.Olaylar 3.şahsın ağzından anlatılabilir. Olan biten bir kamera sessizliğiyle izlenip anlatılır

6. Kişi, mekân ve zaman olay ve olay örgüsünü oluşturmak için kullanılan ögelerdir.

7.Öyküleyici anlatım hikâye, roman, anı, söyleşi, görüşme(mülakat) gibi metin türlerinde kullanılır.

8.Öyküleyici anlatımda bir olayın olması şarttır.

9.Yaşanmış olaylarda olay zincir, kurgulanmış olaylarda olay zinciri vardır.

10. 3.Şahıs anlatımda anlatıcı her şeyi bilir.

11. Öyküleyici anlatım sanat metinlerinde ve öğretici metinlerde kullanılır.

12.Sanat metinlerinde anlatıcı kurmaca kişi öyküleyici metinlerde ise gerçek bir kişidir.

13.Kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır.

BETİMLEYİCİ ANLATIM

1.Betimlemeler açıklayıcı ve sanatsal betimleme olmak üzere ikiye ayrılır.

2.kişinin iç dünyasını anlatan betimlemelere tahlil(ruhsal portre) denir.

3.Kişinin dış görünüşünü anlatan betimlemelere simgesel betimleme denir.

4.Roman, hikâye, tiyatro, gezi yazısı, Şiir gibi türlerde kullanılır.

5.Kelimenin yan ve mecaz anlamlarına yer verilebilir.

Sanatsal Betimleme

1.İzlenim kazandırmak amacıyla yazılır.

2.Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulur.

3.Ayrıntılar sübjektif olarak verilir.

4.Amaç sanat yapmaktır.

Açıklayıcı Betimleme

1.Bilgi vermek amacıyla yazılır.

2.Genel ayrıntılar üzerinde durulur.

3. Ayrıntılar objektif (olduğu gibi)olarak verilir.

4.Amaç sanat yapmak için değil, bir konu hakkında bilgi vermektir.

5. Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulmaz.

6.Betimlenecek varlığa kişisel duygu ve düşünceler katılmaz.

TARTIŞMACI ANLATIM

1.Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır.

2.Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir.

3.Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür.

4.Gereksiz ifadelere yer verilmez.

5.Karmaşık ve anlaşılması güç cümleler kullanılmaz.

6.Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur.

7.Savunulan ve karşı çıkılan görüşlere yer verilir.

8.İki farklı bakış açısının olduğu konular bu türde işlenmeye daha elverişlidir.

9.Fıkra, deneme, makale, röportaj gibi türlerde kullanılır.

10.Yeteneğe, bilgi ve deneyime göre yöntem belirlenir.

11.Eleştirici bir bakış açısıyla yazılırlar. Anlatım tarzı sohbete varabilir.

12.İhtimal bildirmeyen, kesin, kanıtlanmış bilgiler kullanılır.

ÖĞRETİCİ ANLATIM

1.Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır.

2.Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz anlamlarına yer verilmez.

3.Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir.

4.Daha çok nesnel cümleler kullanılır.

5.Açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazılır.

6.Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerekir.

7.İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider.

8.Gereksiz söz tekrarı yapılmaz.

9.Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur.

10.Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür.

11.Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir.

12.Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır.

13.Tarihi metinler, Felsefi metinler, Bilimsel metinler gibi bölümleri vardır.

AÇIKLAYICI ANLATIM

1.Açıklayıcı yazılarda bir sorun ortaya konur. Bu yazılar, sorunu ortaya koyan cümle veya cümlelerle başlar. 2.Sorunu çözümleyen açıklamalar, örnekler, karşılaştırmalar ile devam eder. Özetleyip veya yargı bildiren ifadelerle sonuçlanır.

3.Açıklayıcı anlatımla oluşturulan metinlerde, dilin göndergesel işlevinde ve kelimelerin gerçek anlamlarında kullanılmasına özen gösterilir.

4.Açık, anlaşılır, sade ve süssüz bir anlatım seçilir.

5.Günlük hayatımızda sık sık başvurduğumuz açıklama öğretmek amacıyla kaleme alınan fıkra, makale, deneme, sohbet, eleştiri vb. edebî yazılarda kullanılan bir anlatım türüdür.

6.Herhangi bir konuyu geliştirmek ve anlaşılır hâle getirmek istiyorsak mutlaka açıklama yapmak gerekir. Açıklama sonucunda “niçin” ve “nasıl” sorularına cevap bulunarak üzerinde durulan konu aydınlığa kavuşturulur.

KANITLAYICI ANLATIM

1.İnandırma, aydınlatma, kendi görüşünü kabul ettirme amaç edinilir.

2.Kavramları tanımlama ve açıklama önemlidir.

3.Okuyucu ve dinleyiciyi ikna etmek, düşündürmek ve üzerinde durulan konudan uzaklaşmamak için bazı kelime, kelime grupları ve cümleler tekrar edilir.

4. Konuşmacı ve yazar üzerinde durduğu konuyu aydınlatmak ve düşüncelerini kabul ettirmek için örneklere başvurur.

5.Konuşmacı ve yazar konuyu aydınlatmak maksadıyla farklı kişilerin düşüncelerine müracaat eder.

6.Kelimeler ve kelime grupları gerçek anlamında kullanılır.

7.Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır.

8. ”Tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır.

9.Kanıtlayıcı anlatımda hitap edilen toplumun kültür düzeyi ve beklentileri önemlidir.

EMREDİCİ ANLATIM

1.Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır.

2.Emir, telkin, öneri anlamı taşıyan ifadeler yer verilir.

3.Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır.

4.Cümlelerde fiiller hâkimdir.

5.Uyulması beklenen bir üslubu vardır.(Zorlama anlamı vardır)

6.Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır.

7.Trafik kuralları, bazı eşyaların kullanma kılavuzları, ilaçların kullanma kılavuzları emredici anlatıma verilebilir.

DESTANSI(EPİK)ANLATIM

1.Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır.

2.Destan türünün yiğitçe havası vardır.

3.Yapıp etmeler yani fiiller ön plandadır.

4.Tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir.

5.Etkileyici bir özellik taşır.

6.Sürekli hareket vardır.

7.Kelimeler mecaz ve yan anlamlarda kullanılabilirler.

8 Şiir, destan roman, hikâye, tiyatro, destansı anlatımın kullanıldığı türlerdir.

9.Anlatımda abartıya yer verilebilir.

10.Sanatlı bir dil kullanılır.

GELECEKTEN SÖZ EDEN ANLATIM

Gelecekten söz eden anlatımın kullanıldığı metin türleri: roman, hikâye, tiyatro, şiir, deneme

Gelecekten söz eden metinlerin ortak özellikleri:

1. Gelecekten söz eden metinler varsayım ile oluşmuştur.

2. Gelecekten söz eder.

3. Verilerden yola çıkılarak geleceğe ait tahmin yapılabilir.

4. Olandan çok olması istenilen anlatılır.

5. Gerçekleşmesi mümkün olmayan tasarı ve düşünceler(ÜTOPYA) anlatılır.

6. Genellikle gelecek zaman ifadesi kullanılır.

“Gelecekten söz eden anlatım” ile “Düşsel anlatım” arasındaki benzerlik ve farklılıklar: Gelecekten söz eden anlatımda ve düşsel anlatımda kişinin kendi hayal dünyasındakiler dile getirilir ve buna göre bir anlatım yolu seçilir. Düşsel anlatımda gerçeklikle ilgisi olmayan tamamen çağrışımlara dayalı olaylar, kişiler, zamanlar anlatılır ve bu yapı unsuruyla konu ve tema oluşturulur. Gelecekten söz eden anlatımda ise gerçeklerden yola çıkılarak tahmine dayalı bir anlatım yolu benimsenir. Yani gelecekten söz eden anlatım gerçeğe daha yakındır.

DÜŞSEL (FANTASTİK) ANLATIM

1.D.A.da konu; olağanüstü ve fantastik özelliklere sahip, hayal ürünüdür.

2.Zaman belirli ya da belirsizdir; olağanüstü özelliklere sahip olabilir.

3.Mekân, olağanüstü, düşsel öğelerden oluşmuş olabilir. Mekân günlük yaşamda karşılaşamayacağımız niteliktedir.

4.Kişiler çoğu zaman gerçekten uzak kişilerdir. Olağanüstü nitelikte olabilirler.

5.Düşsel anlatımda hayal, varsayım, abartma, kişileştirme gibi unsurlar çok kullanılır.

6.Daha çok -di’ li veya -miş’li geçmiş zaman kipi kullanılır.

ler: Harry Potter, Yüzüklerin Efendisi, Gora, E.T,Yıldız Savaşları

COŞKU VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM

1.Lirik anlatımda dil “heyecana bağlı işlev ”de kullanılır.

2.Coşku ve heyecana bağlı anlatım daha çok şiir, roman, hikâye, tiyatro türlerinde kullanılır.

3.Öyküleyici anlatımda bir olay ve durumun anlatılması; betimleyici anlatımda kişi, durum ve varlıkların betimlenmesi; lirik anlatımda ise duyguların ifade edilmesi esastır.

4. Coşku ve heyecana bağlı anlatımlarda kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır.

5.Öyküleyici anlatımlarda olay ve durumlar anlatılırken duygusal düşünceler katılmaz. Coşku ve heyecana bağlı anlatımda duygular ve içinde bulunulan ruh hali yansıtılır.

SÖYLEŞMEYE BAĞLI ANLATIM

1.Jest ve mimikler anlatımın gücünü arttırır.

2.Sohbet, mülakat ve diyalog, monolog metinleri söyleşmeye bağlıdır.

3.Karşılıklı konuşmalar, bağlama ve konuşulan kişiye göre değişebilir.

4.Görme ve işitmeyle kurulan iletişim önemlidir.

5.Vurgu ve tonlama önemlidir.

6.Hikâye Roman Tiyatro, Mülakat, Röportaj, Monolog söyleşmeye bağlı anlatımın kullanıldığı metin türleridir.

7.Roman, hikâye ve tiyatrolardaki karşılıklı konuşmalara diyalog, iç konuşmalara ise monolog denir.

8.Tekrarlar söyleşmeye bağlı anlatımlarda ifadeyi kuvvetlendirir.

9.Söyleşmeye bağlı metinlerde anlatımın süresi sınırlandırılmalıdır.

MİZAHİ ANLATIM

1.Okuyucuda uyandırılmak istenen etkiye göre düzenlenir.

2.Ses, taklit, hareket ve konuşma önemlidir.

3.Mizahi unsurlarda gerçekten sapma vardır.

4.Mizahi unsurları oluşturmada karşılaştırmalar, durumlar, hareketler, kelime ve kelime gruplarından yararlanılabilir.

5.Amaç okuyucuyu düşündürmek ve eğlendirmektir.